„Szczególne przypadki plakatów «Solidarności» z lat 80. XX wieku” – Jerzy Brukwicki

Plakaty „Solidarności” z lat 1980–1989 stanowią ważny obszar sztuki mówiącej o człowieku, jego życiu, dążeniu do prawdy i dobra, wolności i niezależności. Stały się one niezwykłymi dokumentami graficznymi wyjątkowej dekady w polskich dziejach. Komentowały PRL-owskie życie społeczno-polityczne, przypominały o wydarzeniach historycznych, które przez PZPR-owskie władze zostały wykreślone z kalendarza, o strajkach i buntach społecznych z przeszłości i teraźniejszości, obrazowały działania opozycji demokratycznej, interpretowały zachodzące przemiany polityczne i gospodarcze, upowszechniały idee i cele nowopowstałego związku zawodowego „Solidarność”. Wyrażały sprzeciw wobec przemocy, represjom i niesprawiedliwości. Inspirowały je odręczne, pospiesznie malowane napisy i hasła na murach strajkujących stoczni, kopalń i fabryk, na ścianach mieszkalnych bloków i wiejskich płotach w drugiej połowie sierpnia 1980 roku.

Pojawiły się nowe znaki i symbole graficzne, powstawały fascynujące metafory i celne pointy. Plakaty „Solidarności” prowokowały do refleksji, skłaniały do myślenia, przenikały do świadomości odbiorcy głęboko, na długo. Wywoływały emocje, zadumę, śmiech. Artyści robili wszystko, aby ich plakaty zatrzymywały spieszącego się przechodnia, zaciekawiały i poruszały.

Solidarnościowy plakat bezzwłocznie stał się obiektem manipulacji politycznych ówczesnej partyjnej propagandy, poddany został przeróbkom, a ich przekaz – nieprawdziwym, kłamliwym interpretacjom. Tak stało się m.in. z plakatem Katarzyny Dobrowolskiej, wydrukowanym z okazji I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” oraz Czesława Zubera z włocławskim talerzem.

Ciekawe są dzieje plakatu „W samo południe 4 sierpnia 1989” Tomasza Sarneckiego, wówczas jeszcze studenta warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, który stał się symbolem sukcesu polskiego społeczeństwa w długotrwałej walce o nowy ład społeczny, polityczny i gospodarczy w kraju. W plakacie zawarta jest intrygująca historia rodziny Sarneckich. W 1999 r. londyńskie Victoria & Albert Museum uznało dzieło Tomasza Sarneckiego za jeden ze stu najważniejszych plakatów XX wieku.