Wrzątek: świadomość

Świadomość
Trzy pytania stanowią fascynujący przedmiot nauki: jak powstał wszechświat?; jak powstało życie? i czym jest świadomość? Na dwa pierwsze pytania starali się już odpowiedzieć pierwsi filozofowie. Jako że Galileusz wraz z Kartezjuszem wyłączyli rzeczy duchowe z badań naukowych – to co mogło zostać zbadane musiało mieć matematyczny charakter –  świadomość najpóźniej doczekała się prób naukowej odpowiedzi. Kartezjusz uznał ciało i duszę za dwie oddzielne substancje (res extensa i res cogitans) i pozostawił w spadku pytanie, jak oddziaływują one na siebie. Ten dualizm (substancjalny) został zakwestionowany w czasach nowożytnych. Naukowcy, którzy w wieku XX zaczęli zajmować się intensywnie świadomością odrzucili koncepcję niematerialnej duszy czy też niematerialnej świadomości i uznali tę ostatnią za tożsamą z aktywnością neuronalną mózgu (ciałem) albo co najwyżej za powstałą w wyniku takiej aktywności. Głoszony przez współczesnych naukowców, głównie psychologów i kognitywistów, materializm nie może sobie jednak poradzić z wytłumaczeniem fenomenalnej strony świadomości, czyli z odpowiedzią na proste pytanie: jak to jest doświadczać czegoś – widzieć czerwony kolor, doznawać bólu, czy słyszeć głos trąbki. Czy bowiem doświadczenie radości da się zredukować i wytłumaczyć działaniem naszych neuronów? A może, aby wytłumaczyć, czym jest świadomość, trzeba wyjść poza prawa fizyki i znaleźć nowe prawa – psychofizyczne. A jeśli to się stanie, to być może ukaże nam się rzeczywistość, w której świadomość będzie nie tylko jej immanentną częścią, lecz jej podstawą. A może fizyka kwantowa, która włącza świadomość w zakres fizycznie opisywalnego świata da nam odpowiedź na pytanie o naturę świadomości?

dr hab. Dariusz Juruś, prof. UJ


Prelegenci:
dr Magdalena Reuter – specjalizuje się w fenomenologii, filozofii umysłu, filozofii kognitywistyki i neurokognitywistyce. Jej badania koncentrują się na zagadnieniu poznania ucieleśnionego, świadomości, substytucji sensorycznej oraz ewolucji umysłu. Obecnie zajmuje się zastosowaniem empirycznych metod fenomenologicznych w badaniu doświadczenia. 
Od 2020 roku prowadzi badania i zajęcia dydaktyczne w Instytucie Socjologii, Kognitywistyki i Filozofii Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. W latach 2015-2020 realizowała projekty postdoktoranckie w Laboratorium Badania Świadomości Uniwersytetu Jagiellońskiego w ramach grantu NCN OPUS pt. „Plastyczność poznawcza i neuronalna a subiektywne doświadczenie. Interdyscyplinarna analiza zjawiska substytucji sensorycznej” oraz grantu SONATA BIS pt. „Dynamika świadomości. Kognitywny model formowania subiektywnego doświadczenia” pod kierunkiem prof. dr hab. Michała Wierzchonia. Wcześniej (2013-2015) była stypendystką grantu NCN Maestro w Laboratorium Badania Działań i Poznania Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pod kierunkiem prof. dr hab. Grzegorza Króliczaka (pt. „Zdolności manualne, ręczność i organizacja języka w mózgu: związki między planowaniem użycia narzędzi, gestów i pojęć”). W latach 2012-2015 pracowała w Instytucie Psychologii UAM, a w latach 2011-2013 ukończyła studia podyplomowe z neurokognitywistyki na Pomorskim Uniwersytecie Medycznym w Szczecinie. W 2012 roku obroniła doktorat na temat „Epistemologiczne i poznawcze konteksty konfabulacji” w Instytucie Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Jest również absolwentką filologii polskiej (2004) na Uniwersytecie Szczecińskim oraz filozofii (2007) na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. 

prof. Stanisław Kwiatkowski – wybitny neurochirurg dziecięcy, kierownik Kliniki Neurochirurgicznej Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie-Prokocimiu.
Absolwent Akademii Medycznej w Krakowie (1984), w roku 1988 zrobił specjalizację z neurochirurgii, a w 1992 – z neurochirurgii i neurotraumatologii. Tytuł doktora zdobył sześć lat później na Wydziale Lekarskim Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 2014 roku otrzymał tytuł profesora. Do głównych obszarów jego zainteresowań zawodowych należą m.in. wady rozwojowe mózgowia oraz kanału kręgowego, neuroonkologia czy chirurgia naczyniowa. Rozpowszechnił w Małopolsce leczenie, przy użyciu pompy baklofenowej ,spastyczności u dzieci z porażeniem mózgowym, które pozwala na znaczne zmniejszenie napięcia mięśni i dolegliwości bólowych.

prof. Michał Wierzchoń –  psycholog, kognitywista, neuronaukowiec poznawczy. Członek korespondent Polskiej Akademii Nauk. Dyrektor Instytutu Psychologii oraz Centrum Badań Mózgu Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Od 2009 lider zespołu badawczego Laboratorium Badań Świadomości (c-lab.pl). Przewodniczący European Society for Cognitive Psychology (kadencja 2025-2026, escop.eu). Zrealizował >30 grantów finansowanych ze środków zewnętrznych. W latach 2019-2023 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego sieci COST CA18106 Neural Architecture of Consciousness (neuralarchcon.org). Z jego inicjatywy powołano na UJ międzywydziałowe, interdyscyplinarne Centrum Badań Mózgu (cbm.uj.edu.pl), którym kieruje od 2020 roku  oraz międzynarodowy, międzydziedzinowy program doktorski z zakresu neuronauki poznawczej CogNeS (cognes.uj.edu.pl), którym kierował w latach 2018-2023. Interesuje się również polityką naukową. Współautor ekspertyzy mobilności polskich naukowców (2015) i opracowania programów studiów doktoranckich (2017). Pełnił funkcję zastępcy Przewodniczącego Akademii Młodych Uczonych PAN (2014-2017).

Zainteresowania badawcze prof. Wierzchonia obejmują tematykę świadomości. Prowadzi badania dotyczące świadomej percepcji, pamięci i samoświadomości. W swoich badaniach stosuje metody behawioralne, badania użyteczności, metody jakościowe, a także badania neuroobrazowe metodą rezonansu magnetycznego, elektroencefalograficzne, przezczaszkową stymulacje magnetyczną. Współpracuje z interdyscyplinarnym zespołem badaczy: neurobiologów, psychologów, lekarzy, filozofów, informatyków, fizyków. Wypromował dotychczas 10 doktorów. Za swoje badania został nagrodzony m.in. Nagrodą PAN im Andrzeja Malewskiego (2014) oraz Nagrodą Narodowego Centrum Nauki (2019) za „interdyscyplinarne badania nad świadomością, łączące w kreatywny sposób podejścia badawcze z zakresu filozofii, psychologii poznawczej, kognitywistyki oraz neuronauki.”