ECHO TROMBITY - Małopolski Festiwal Orkiestr Dętych

Pierwszy Wojewódzki Przegląd Orkiestr Dętych nowosądecki WOK  zorganizował w 1976 roku. Praktycznie od tej pory nie zmieniały się cele orkiestrowych dorocznych spotkań. Zawsze chodziło przede wszystkim o nobi­litację i dowartościowanie całego ruchu, podnoszenie poziomu artystycznego, pomoc w poszerzaniu repertuaru i zakupach nowych instrumentów oraz stwo­rzeniu warunków do integracji i inspiracji twórczej orkiestr dętych.

Przyjęto roczny cykl spotkań, zakładając równocześnie, że Przeglądy  będą zdarzeniem artystycznym wędrującym. W latach 1976, 1977 i 1978 gospodarzem Wojewódzkich Przeglądów Orkiestr Dętych była stolica Podhala - Nowy Targ. Impreza zaczynała jednak dopiero pracować na tradycję i pres­tiż, cieszyła się dość nikłym zainteresowaniem orkiestr i publiczności, zatem WOK na dwa lata zaniechał jej organizacji. Poza tym był to okres skompliko­wanej sytuacji politycznej w kraju (strajki, kryzys władzy, narodziny Solidarnoś­ci), więc do pomysłu wrócono dopiero w roku 1981. Przeglądy przeniesiono wówczas do Gorlic, zmianie uległa pora roku - spotkanie przeniesiono z je­sieni na wiosnę. Wreszcie w roku 1985 WPOD zagościły na stałe w stolicy województwa - Nowym Sączu. Ze względu na wzrost popularności i rangi „dęciakowego" muzykowania ta ostatnia decyzja ułatwiła rozwiązywanie wszelkich problemów organizacyjnych, no, i wiązała tradycję z miastem w regionie najważniejszym.

Początki musiały być trudne. W pierwszych Przeglądach stawało do  konkursu zaledwie po kilka orkiestr. Jednak z upływem czasu mir szedł po dziedzinie, że do Nowego Sącza przyjechać warto nie tylko po nagrody, ale również po naukę. W 1990 było już tyle kapel zgłaszających swą gotowość do udziału w WPOD, że organizatorzy byli zmuszeni do wprowadzenia eliminacji rejonowych, a to w Jabłonce Orawskiej, Limanowej, Łososinie Dolnej i Siołkowej. Podczas przesłuchań rejonowych spośród kilkudziesięciu zgłoszonych kapel wybierano około dwudziestu najlepszych, które typowano na finał do Nowego Sącza.
Wojewódzkie Przeglądy Orkiestr Dętych od początku miały charakter konkursu. Jury, w skład którego wchodzili świetni fachowcy i praktycy w mu­zycznym rzemiośle, oceniając prezentacje konkursowe brały pod uwagę przede wszystkim poziom artystyczny (brzmienie i interpretację), dobór repertuaru, prezencję orkiestry oraz ogólne wrażenie estetyczne. Na początku ze względu na małą ilość orkiestr przyznawano tylko pierwsze, drugie i trzecie  nagrody i wyróżnienia oraz nagrody specjalne, np. za prezentację utworu w marszu, czy wykonanie utworu obowiązkowego.

Z czasem jednak regulamin WPOD ulegał modyfikacjom. Np. na V Przeglądzie w Gorlicach (1982) wprowadzono trzy kategorie, uwzględniające poziom organizacyjny i artystyczny orkiestr. W dwa lata później utrzymano tylko dwie kategorie. Regulamin VIII i IX WPOD w ogóle zniósł wszelkie kate­gorie, nagrody i gradacje miejsc. Jury ograniczyło się do wystawienia ocen poszczególnym orkiestrom - od bardzo dobrej do dostatecznej. Sugestia zniesienia kategorii i nagród wypłynęła ze środowiska samych dyrygentów orkiestr, którzy w 1985 roku wzięli udział w zorganizowanych przez WOK warsztatach kapelmistrzowskich. 
Notabene owe warsztaty były szalenie pot­rzebne. Do dziś wieloma orkiestrami dętymi w regionie dyrygują absolwenci tego cyklu szkoleńZasada regulaminowa odrzucająca konkursowy charakter Przeglądów obowiązywała zaledwie dwa lata. Okazało się, że element rywalizacji jest impulsem twórczym - wpływa na pracę i jej efekty artystyczne, mobilizuje orkiestry do prób i ćwiczeń. Od X WPOD (Nowy Sącz, 1987). Wówczas na wniosek dyrygentów zaczęto oceniać orkiestry w trzech grupach - zakłado­wych, strażackich, działających przy domach kultury i stowarzyszeniach oraz szkołach. W kilka lat później pojawiła się kategoria czwarta - orkiestr mło­dzieżowych - w składzie orkiestry 60 procent muzyków nie mogło przekro­czyć wieku 19 lat).

Kolejna reforma administracyjna sprawiła, że w 1999 roku XXII Prze­gląd Amatorskich Orkiestr Dętych w Nowym Sączu zyskał epitet „Małopol­ski". Praktycznie nie zmieniła się formuła  i regulamin „Echa Trombity", ale poszerzył się geograficzny (a więc również liczebny) obszar zainteresowanych konkursem podmiotów.

Na XXIII Małopolski Festiwal Orkiestr Dętych „Echo Trombity" przyje­chały orkiestry już po eliminacjach powiatowych - 35 najlepszych w Małopol­sce. Po najwyższe laury sięgnęły orkiestry Tarnowskich Azotów  z Tarnowa(kat. I), Orkiestra Dęta z Okulic (kat. II), orkiestry dęte z Łącka i Podstolic  (kat. III) Młodzieżowa Orkiestra Dęta z Baczkowa (kat. IV). Buławę (nagrodę kpt. Stefana Żuka) za prezentację i grę w marszu otrzymała Orkiestra Dęta  „Kapela" z Szalowej.

Tym razem z kasą było krucho. Nawet wyróżnieni dyrygenci (Ludwik  Mordarski, Stanisław Pajor, Antoni Malec, Piotr Seremak, Jan Palenik, Jan Sawina i Stanisław Sędzik) otrzymali tylko specjalne dyplomy. Ale nikt do nikogo nie miał pretensji. W końcu satysfakcja wynikająca z uzyskanego w konkursie miejsca oraz zawsze znakomita atmosfera tych „dęciackich" spotkań znaczy więcej, niż finansowa gratyfikacja.

W latach  2001 - 2006 przeglądy kwalifikacyjne odbyły się w:
* Jabłonce Orawskiej dla gminy Jabłonka i Lipnica Wielka, organizatorem było Orawskie Centrum Kultury,
* Andrychowie (powiaty: wadowicki, oświęcimski), organizator Centrum Kultury i Wypoczynku,
* Nowym Wiśniczu (powiaty: bocheński  i brzeski), organizator Miejski Ośrodek Kultury,
* Krynicy (powiaty: nowosądecki i gorlicki), organizator Centrum Kultury w Krynicy,
* Osielcu (powiat suski) - organizator Gminny Ośrodek Kultury w Jordano­wie,
* Zakliczynie (powiaty: tarnowski i dąbrowski), organizator Regionalne Centrum Turystyki i Dziedzictwa Kulturowego,
* Bukownie (powiaty: olkuski, chrzanowski, miechowski) - organizator Miejski Ośrodek Kultury,
* Laskowej (powiat limanowski) - organizator Gminny Ośrodek Kultury,
* Wieliczce (powiaty: wielicki, krakowski, myślenicki, proszowicki), organi­zator Miejski Dom Kultury.

Niektóre z nich już obrosły tradycją i stały się ważnymi dorocznymi, lokalnymi wydarzeniami kulturalnymi. Tworzeniu tradycji lokalnej służy nada­wanie przeglądom nazw własnych: Wiśnicka Parada Orkiestr Dętych w Nowym Wiśniczu, Międzypowiatowy Przegląd Orkiestr Dętych NUTY SPOD BATUTY w Zakliczynie, Rejonowy Przegląd Orkiestr Dętych O LIŚĆ PLĄTANA w Andry­chowie. Należy podkreślić wielkie zaangażowanie i zasługi w tworzeniu tej  tradycji dyrektorów instytucji kultury, pp.: Magdaleny Smreczak z Jabłonki  Orawskiej, Urszuli Tracz z Andrychowa, Jadwigi Frątczak-Mróz, Kazimierza Kowalcze z Jordanowa i Osielca, Kazimierza Dudzika z Zakliczyna, Jacka Juszkiewicza z Wieliczki, Leszka Marszałka z Nowego Wiśnicza, Zdzisława Pajora z Laskowej.

Studiując jurorskie werdykty warto zwrócić uwagę na pewne zjawiska dowodzące żywotności orkiestr dętych i tego specyficznego ruchu muzyczne­ go w małych ojczyznach. Większość kapel legitymuje się kilkukrotnym udzia­łem w „Echu Trombity". Niektóre z nich prawie zawsze wyjeżdżają z Nowego Sącza z nagrodami, jak np. orkiestry z Okulic, Grobli, Bukowna, Podstolic, Olkusza, Baczkowa, Limanowej, Kleczy, Szalowej, Łącka, Mystkowa, Siołkowej, Ochotnicy, Łososiny Dolnej, Nowego Sącza, Ptaszkowej, Jaworznej, Gor­lic, Tęgoborzy. Swiątnik Górnych, Krakowa, Brzeszcz, Tarnowa, Podstolic, Szerzyn, Żurowej, Baczkowa, Sobolowa, Laskowej, Tuchowa, Libiąża, Gorlic, Radziszowa,  poszczególnych edycjach Festiwa­lu, sygnowane gradacją miejsc w konkursie, są dowodem ogromnego wpływu „Echa Trombity" na wzrastający poziom artystyczny i muzyczne umiejętności poszczególnych orkiestr. Z kolei przysłowiowy wysyp orkiestr młodzieżowych w ostatnich latach pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość i rozwój tego trudnego, wymagającego ogromu pracy i osobistych wyrzeczeń - ruchu mu­zycznego amatorów. I wreszcie sprawa najważniejsza: nie da się wycenić ogromnego wkładu orkiestr dętych (a więc również „Echa Trombity") w rozwój kultury narodowej. Tylko w skali Małopolski jest to kilka tysięcy muzyków!

Ukształtowany od kilku lat skład jurorów też nie jest bez wpływu na  poziom Festiwalu i konsekwencję ocen, pozwalających na tworzenie stabilne­go systemu wartości artystycznych - owego ideału, do jakiego orkiestry po­winny zmierzać. Jurorzy to świetni fachowcy i profesjonaliści w prowadzeniu orkiestr dętych, pedagodzy i praktycy instrumentaliści. Od kilku lat składowi jurorskiemu „Echa Trombity" przewodniczy płk mgr Franciszek Suwała, Ko­mendant Wojskowego Liceum Muzycznego w Gdańsku. Wśród oceniających orkiestry powtarzają się również nazwiska płk Stanisława Latka, wykładowcy Akademii Muzycznej w Warszawie, kpt. Stefana Żuka, jurora o najdłuższym stażu jurorskim, byłego kapelmistrza Orkiestry Straży Granicznej w Nowym Sączu i wykładowcy PSM, Stanisława Migacza, muzyka, dyrektora Sądeckie­go Towarzystwa Muzycznego, a ponadto: Tadeusza Dobrowolskiego, Tade­usza Górnego, Rudolfa Józefowskiego, Marka Wesołowskiego, Andrzeja Midora, i in.

Wysoki poziom artystyczny orkiestry dętej tworzą również (a może przede wszystkim) dyrygenci których wiedza  i umiejętności jej przekazywania decydują o sile, wyrazie i sławie kapeli. Dlatego w większości edycji „Echa Trombity" wyróżniono najlepszych kapelmistrzów i instruktorów. W tej grupie najczęściej zauważanych mistrzów znaleźli się m.in.: Ludwik Mordarski (Li­manowa), Stanisław Sędzik (Siołkowa), Stanisław Strączek (Łącko), Euge­niusz Baran (Tęgoborze), Antoni Leśniak (Piwniczna), Stefan Wojna (Szalo­wa), Emanuel Banasik (Jaworzna), Jan Sawina (Lipnica Wielka, Szaflary),Wojciech Jamróz (Mszana Dolna), Józef Kalisz (Mystków), Adam Czyżowski  (Wieliczka), Zenon Drabiński (Nowy Sącz, Roman Rzeszutek (Gorlice), Tade­usz Szkarłat (Łososina Dolna), Stanisław Pajor (Limanowa), Henryk Jędrze­jowski (Bukowno), Piotr Seremak (Okulice), Stanisław Gawor (Podstolice), Jerzy Ciaćko (Grobla), Andrzej Makuch (Łętownią), Józef Pańszczyk (Nowy Targ), Radosław Brydniak (Baczków), Wojciech Piątek (Andrychów), Piotr Rataj (Mszana Dolna), Kazimierz Wrona (Tuchów), Stefan Czeredrecki (Tarnów), Jan Palenik (Podwilk), Andrzej Szafrański (Florynka) Tadeusz Wróbel (Żurowa) Ireneusz Fatyga (Szerzyny),Robert Kozłowski (Świątniki Górne),Bartłomiej Szułakiewicz (Tarnów), Stanisław Chmielek (Sobolów),Wiesław Olejniczak (Kraków), Adam Sala (Głębowice), Józef Obstarczyk (Brzeszcze),Antoni Mizia (Libiąż),Włodzimierz Pietras (Leszczyna).

Kolejnym elementem współtworzącym wysoki poziom artystyczny or­kiestr dętych były warsztaty dla dyrygentów. Wiadomo, że kapelmistrzami są z reguły amatorzy, ludzie z praktyką muzyczną i ogromną wolą animacji i kon­tynuacji tradycji „dęciakowego" grania, ale często - bez doświadczenia pot­rzebnego do prowadzenia tak dużego, specyficznego zespołu, jakim jest or­kiestra dęta. Dlatego Wojewódzki Ośrodek Kultury w Nowym Sączu postano­wił tym ludziom pomóc poprzez organizację kursów I stopnia i warsztatów kapelmistrzowskich. Na przełomie lat 70 i 80 kandydaci na dyrygentów mieli szansę taki kurs ukończyć i uzyskać odpowiednie certyfikaty. Następny taki kurs miał miejsce od listopada 1987 do maja 1988 roku. Dyrygenci mogli się spotykać i doskonalić swoje rzemiosło na licznych cyklicznych warszta­tach. W latach 2000-2006 odbyło się osiem  3- dniowych warsztatów w których uczestniczyło ponad 140 kapelmistrzów z różnych województw. Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ  w Nowym Sączu - sumując ten problem - zawsze służyło i służy kapelmistrzom i orkiestrom pomocą instruktażowo - metodyczną oraz po­radnictwem  w zakresie poszukiwań repertuarowych. Zawsze, kiedy mówi się o konsekwentnej pracy artystycznej, szkoleniach i pomocy bezpośrednio udzielanym orkiestrom dętym - na pierwszym planie pojawia się nazwisko płk Jana Woszczyka, byłego dyrygenta Orkiestry Reprezentacyjnej Wojsk Ochrony Pogranicza i pracownika Sokoła. Trudno by było przy tej okazji nie wspomnieć o roli jaką odgrywała i odgrywa w rozwoju kultury muzycznej Ma­łopolska Reprezentacyjna Orkiestra Straży Granicznej (dawniej WOP). Od lat najzdolniejsi muzycy w wieku poborowym z amatorskich orkiestr całego re­gionu służbę czynną odbywali właśnie w zespole Podhalańczyków. Iluż wyk­ształconych muzyków i kapelmistrzów, byłych podoficerów-muzyków Karpac­kiej Brygady pracuje dzisiaj w orkiestrach dętych w Małopolsce. A dyrygenci tej orkiestry: wspomniany już śp. płk Jan Woszczyk, płk Bernard Król, kpt. Stefan Żuk, kpt. dr Stanisław Strączek, zawsze wspierali radą, fachową konsultacją, pomocą repertuarową i umożliwiali odbywanie zajęć warsztato­wych w tej wspaniałej orkiestrze.

Od XI WPOD wprowadzono zwyczaj nagradzania orkiestr instrumen­tami muzycznymi. W tym momencie dotykamy delikatnego problemu idei  „Echa Trombity". Bo idea i szczytne cele estetyczne oraz wychowawcze, kul­turotwórcze, to jedna sprawa, a konkretne, wyliczane w złotówkach nagrody to druga. Ten ruch muzyczny - jest amatorski. Powstający z miłości do muzy­ki, z potrzeby serca. Ale nie można go sobie wyobrazić bez mundurów, in­strumentów, kosztów szkolenia, transportu itd. I tu o pieniądzach musi się  rozmawiać. A więc o sponsorach i fundatorach nagród. Bo każda konkretna  nagroda to nowy instrument czy nawet pozornie bagatelne zapłacenie trans­portu.

Powiedzmy sobie otwarcie: nie mielibyśmy tylu znakomitych orkiestr dętych, gdyby nie pomoc Ochotniczych Straży Pożarnych, zakładów pracy, firm, samorządów, parafii, instytucji kultury i prywatnych darczyńców. Wśród fundatorów nagród najczęściej przewijają się: Małopolskie Centrum Kultury „Sokół" (dawniej WOK), Urząd Marszałkowski, Kuratorium Oświaty, Urząd Miasta Nowego Sącza, Starostwo Powiatowe w Nowym Sączu, Walerian Ku­rek (właściciel sklepu „Dęciak") i Stefan Żuk (wieloletni juror).

„Echo Trombity" jest ogromnym przedsięwzięciem organizacyjnym. Za koncertami konkursowymi, paradami orkiestr i największym w kraju świętem „dęciaków" kryją się miesiące przygotowań i pracy ludzi z Małopolskiego Centrum Kultury „Sokół" w Nowym Sączu.

Myślę, że warto sobie uświadomić drogę, jaką Festiwal Orkiestr Dę­tych w Nowym Sączu przeszedł od historycznego 1976 roku. A potem z dumą i podniesionym czołem powiedzieć sobie: ten ruch muzyczny jest ogromny, silny, z roku na rok podnoszący poziom artystyczny, radosny, twórczy, integru­jący, oryginalny, pogodny, po prostu - piękny. Za jego kondycję podziękujmy sobie wzajem. Bez większych złudzeń, że takie podziękowania spłyną z urzę­dów państwowych. Może i słusznie. Przecież to jest NASZ ruch, granie i spo­sób na życie...

 
Henryk Cyganik